Ministerstwo Zdrowia chce naprawić ustawę o szczególnej opiece geriatrycznej

Kancelaria Prezydenta RP opracowała ustawę z dnia 17 sierpnia 2023 roku o szczególnej opiece geriatrycznej, która weszła w życie 1 stycznia 2024 roku. Choć cel ustawy - poprawa dostępności i jakości opieki nad osobami starszymi - nie budzi wątpliwości, już na etapie prac legislacyjnych zgłaszano szereg zastrzeżeń. Uwagi formułowało zarówno Ministerstwo Zdrowia, jak i przedstawiciele samorządów terytorialnych.

Analizy demograficzne jednoznacznie wskazują, że Polska w nadchodzących dekadach stanie się jednym z najstarszych społeczeństw w Europie. Zgodnie z prognozami Eurostatu, liczba osób w wieku 65 lat i więcej wzrośnie z 7,2 miliona w 2023 roku do niemal 11 milionów w 2060 roku. Szczególne znaczenie ma przy tym zjawisko tzw. podwójnego starzenia się - odsetek osób w wieku 80+ rośnie szybciej niż ogólna liczba osób starszych. Wobec tych wyzwań, niezbędne stają się działania zmierzające do zapewnienia seniorom odpowiednich warunków życia, w tym dostępu do wysokiej jakości opieki zdrowotnej.

Ustawa przewiduje kilka kluczowych rozwiązań. Po pierwsze, wojewodowie mają obowiązek przygotowania pięcioletnich planów działania w zakresie opieki geriatrycznej. Po drugie, w podstawowej opiece zdrowotnej ma być powszechnie prowadzona wstępna ocena geriatryczna dla pacjentów, którzy ukończyli 75. rok życia. Po trzecie, w ciągu pięciu lat powiaty mają utworzyć 300 Centrów Zdrowia 75+ (CZ 75+), które będą współpracować z oddziałami geriatrycznymi. Każde z tych centrów ma obejmować poradnię konsultacyjną, co najmniej jeden dzienny ośrodek opieki geriatrycznej, geriatryczny zespół opieki domowej, zespół koordynatorów opieki geriatrycznej oraz zespół edukatorów zdrowotnych.

Do najczęściej zgłaszanych uwag należy brak uzasadnienia dla przyjęcia granicy 75 lat, jako progu uprawniającego do objęcia pacjenta szczególną opieką geriatryczną. Eksperci wskazują, że takie ograniczenie może być nieuzasadnione medycznie, a działania profilaktyczne powinny rozpoczynać się znacznie wcześniej – już około 60. czy 65. roku życia, podobnie jak w przypadku funkcjonującego programu "Leki 65+". Podkreślano również, że przeciętna długość życia mężczyzn w Polsce nie przekracza 75 lat, co oznacza, że większość z nich nie będzie mogła skorzystać z proponowanych rozwiązań.

Kolejną istotną barierą we wdrażaniu ustawy jest niewystarczająca liczba specjalistów. Na koniec 2024 roku w Polsce było zaledwie 593 lekarzy geriatrów, z czego 581 aktywnie wykonywało zawód. Brakuje także innych kluczowych kadr - farmaceutów, logopedów, opiekunów medycznych czy terapeutów zajęciowych. W opinii wielu ekspertów, pięcioletni okres przewidziany na realizację założeń ustawy jest zbyt krótki, by wyszkolić odpowiednią liczbę specjalistów, a jednocześnie nie osłabić innych segmentów systemu ochrony zdrowia. Dodatkowym problemem jest niewielka liczba oddziałów geriatrycznych - w 2023 roku było ich zaledwie 69 - oraz ich rozmieszczenie, co może uniemożliwić efektywną współpracę z nowo powstającymi CZ 75+.

Samorządy zgłosiły również zastrzeżenia co do zakresu zadań przypisanych powiatom, które ich zdaniem są nieadekwatne wobec roli, jaką pełnią w systemie ochrony zdrowia. Przepisy dotyczące współpracy między POZ a CZ 75+ oceniono jako niewystarczająco doprecyzowane, a ponadto zwrócono uwagę na brak dodatkowego finansowania dla jednostek realizujących nowe zadania.

Wobec licznych problemów interpretacyjnych i praktycznych związanych z ustawą, Ministerstwo Zdrowia zdecydowało o powołaniu Zespołu do spraw organizacji profilaktyki i opieki zdrowotnej dla osób starszych. Zespół ten został ustanowiony zarządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 13 czerwca 2024 r. (Dz. Urz. Min. Zdrow. 2024. poz. 41). Podczas posiedzeń w 2024 roku, Zespół koncentrował się na opracowaniu propozycji, które częściowo niwelowałyby zidentyfikowane słabości ustawy.

Wśród proponowanych rozwiązań znalazło się m.in. wprowadzenie elementów oceny geriatrycznej już dla osób w wieku 60+, opracowanie zasad kierowania pacjentów po takiej ocenie do poradni geriatrycznych (których w 2023 roku funkcjonowało 109), stworzenie uproszczonej ścieżki specjalizacji geriatrycznej dla lekarzy innych specjalności, zwiększenie kompetencji pielęgniarek w opiece nad seniorami oraz opracowanie kalendarza zalecanych badań profilaktycznych i szczepień dla osób starszych. Co istotne, rozwiązania te mogłyby zostać wdrożone na podstawie istniejących przepisów, bez konieczności zmian ustawowych.

Zgodnie z harmonogramem określonym w zarządzeniu, Zespół ma przedstawić raport z rekomendacjami Ministrowi Zdrowia do 30 kwietnia 2025 roku, a jego działalność zostanie zakończona nie później niż 30 czerwca 2025 roku, po akceptacji raportu przez Ministra.