NIK o wsparciu wytchnieniowym dla opiekunów osób niesamodzielnych

W Polsce, podobnie jak w innych krajach europejskich, od lat wzrasta liczba osób z niepełnosprawnościami i przewlekle chorych, a tym samym rośnie liczba członków rodzin i opiekunów sprawujących opiekę nad nimi. Opieka wytchnieniowa jest jedną z form wsparcia skierowanego do tej grupy społecznej. Program "Opieka wytchnieniowa" jest finansowany ze środków Funduszu Solidarnościowego, a jego głównym celem było czasowe odciążenie członków rodziny lub opiekunów osób z niepełnosprawnościami.

W ramach opieki wytchnieniowej opiekunowie osób z niepełnosprawnościami mogli skorzystać z pobytu dziennego lub całodobowego dla swoich podopiecznych. Program dawał też opiekunom możliwość skorzystania ze specjalistycznego poradnictwa psychologicznego lub terapeutycznego oraz wsparcia w zakresie nauki pielęgnacji lub rehabilitacji i dietetyki.

Najwyższa Izba Kontroli objęła kontrolą Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej (MRiPS) odpowiedzialne m.in. za przygotowanie i wdrożenie Programu oraz dziewięć urzędów wojewódzkich i 26 gmin i powiatów realizujących Program.

Jak czytamy w raporcie, wszystkie skontrolowane przez NIK urzędy wojewódzkie (9) prawidłowo przygotowały realizację Programu w województwach. Również 19 z 26 skontrolowanych jednostek samorządowych we właściwy sposób zorganizowało wdrażanie wsparcia wytchnieniowego. W siedmiu przypadkach gminy i powiaty nierzetelnie określiły zapotrzebowania na pomoc dla opiekunów osób niesamodzielnych, przez co zaplanowane przez te jednostki wsparcie nie było dostosowane do potrzeb. Trzeba podkreślić, że gminy i powiaty nie miały dostępu do danych o liczbie osób z niepełnosprawnościami zamieszkałych na ich terenie. W Polsce brakuje bazy danych określającej liczbę osób z niepełnosprawnościami, a istniejące rejestry są rozproszone w systemach różnych instytucji.

Problemem po stronie niektórych skontrolowanych urzędów wojewódzkich, jak i gmin oraz powiatów były przedłużające się przygotowania do realizacji Programu. Taka sytuacja sprawiła, że urzędy później przystąpiły do świadczenia usług opieki wytchnieniowej. Opóźnienia w podpisywaniu umów z samorządami w przypadku pięciu urzędów wojewódzkich wynosiły od 5 do 70 dni, a większość skontrolowanych jednostek samorządowych (59%) podpisało umowy z wojewodą po upływie od miesiąca do prawie pół roku. W konsekwencji pomoc dla opiekunów osób z niepełnosprawnościami świadczono tylko przez kilka miesięcy w roku. Ostatecznie ze wsparcia w skontrolowanych gminach i powiatach skorzystało w latach 2019-2021 zaledwie 53% osób spośród wszystkich ubiegających się o dofinansowanie (1994 z 3734).

Raport ukazuje, że Program był realizowany w niepełnym stopniu, bowiem w latach 2019-2021 jednostki samorządowe wykorzystały odpowiednio 30,5%, 58,5% i 77,9% przekazanych środków. Jednak z drugiej strony dane te pokazują, że wykorzystanie środków przez samorządy w badanym okresie sukcesywnie rosło. Ponad trzykrotnie wzrosła też liczba osób objętych wsparciem organizowanym przez samorządy - z ok. 3 tys. osób w 2019 roku do ponad 9 tys. w 2021 roku. Jednocześnie w okresie objętym kontrolą ponad dwukrotnie zwiększył się zasięg terytorialny Programu - w 2019 roku uczestniczyły w nim 324 gminy i powiaty, a w 2021 roku było to już 699 jednostek samorządowych.

Pełny raport wraz z wnioskami NIK dostępny jest na stronie www.nik.gov.pl.