Jak jest rola opiekunów w opiece długoterminowej?

Opieka długoterminowa w Polsce to obszar, który z każdym rokiem zyskuje na znaczeniu, w obliczu postępującego starzenia się społeczeństwa oraz rosnących potrzeb wsparcia osób niesamodzielnych. Szczególne miejsce w tym systemie zajmują opiekunowie - zarówno formalni, jak i nieformalni - którzy stają się fundamentem funkcjonowania opieki długoterminowej. Ich rola, odpowiedzialność oraz możliwości rozwoju były jednym z tematów debat zorganizowanych podczas 6. edycji konferencji Koalicji "Na pomoc niesamodzielnym", która odbyła się w dniach 21-22 listopada 2024 roku w Warszawie.

Według danych zawartych w raporcie Banku Światowego, dotyczącym opieki długoterminowej, który został opublikowany w roku 2024, opieka długoterminowa w Polsce opiera się głównie na opiekunach nieformalnych, takich, jak członkowie rodziny, przyjaciele czy sąsiedzi. Z kolei według danych Ministerstwa Zdrowia, aż 80% opieki długoterminowej jest świadczone nieformalnie, podczas gdy formalna opieka stanowi jedynie 20%.

Rola opiekunów - aktualny stan i wyzwania

Dr Zofia Szweda-Lewandowska z Katedry Polityki Społecznej Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, otwierając debatę, zwróciła uwagę na problem "podwójnego starzenia się" społeczeństwa. Jak wyjaśniła: - W Polsce obserwujemy dynamiczny wzrost liczby osób najstarszych, czyli tych powyżej 80. roku życia. O ile w krajach Europy Zachodniej system opieki jest lepiej zorganizowany, u nas to opiekunowie - formalni i nieformalni - ponoszą największy ciężar. Szczególnie dramatycznie sytuacja wygląda na terenach wiejskich, gdzie dostęp do usług jest ograniczony, a czas dojazdu do podopiecznych znacząco obciąża pracowników.

Prelegentka podkreśliła także, że brak rozwiązań systemowych prowadzi do przeciążenia opiekunów.

- Działają oni często na granicy swoich możliwości fizycznych i psychicznych, co skutkuje wypaleniem zawodowym. Bez interwencji państwa nie poprawimy tej sytuacji.

Perspektywa ekspertów - potrzeba systemowych rozwiązań

Panel dyskusyjny, w którym wzięli udział eksperci z różnych dziedzin, pozwolił na szczegółowe omówienie problemów opiekunów w systemie opieki długoterminowej. Dr Rafał Iwański, wiceprzewodniczący Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego, skupił się na konieczności uspołecznienia finansowania opieki:

- Nie możemy dłużej udawać, że problem można rozwiązać lokalnie. System wymaga ogólnokrajowego wsparcia. Dziś to gminy odpowiadają za finansowanie, ale ich możliwości są ograniczone. W efekcie mamy sytuację, w której opieka staje się luksusem dostępnym jedynie dla nielicznych.

Sylwia Kamińska-Tereszkiewicz, prezes Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Dyrektorów Samorządowych Domów Pomocy Społecznej, zwróciła uwagę na brak kadr w placówkach: - Dyrektorzy DPS-ów od lat borykają się z brakiem personelu medycznego. Pielęgniarek jest coraz mniej, a opiekunowie - choć niezwykle zaangażowani - nie zawsze mają odpowiednie kompetencje. Bez wsparcia i jasnych regulacji prawnych nie zbudujemy systemu, który odpowie na potrzeby społeczeństwa.

Kompetencje opiekunów medycznych - klucz do poprawy sytuacji

Bartosz Mikołajczyk, prezes Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Opiekunów Medycznych, wskazał na zmarnowany potencjał tej grupy zawodowej: - Opiekunowie medyczni mogą odciążyć pielęgniarki, wykonując wiele zadań, które są w ich kompetencjach, takich, jak podawanie leków czy monitorowanie stanu zdrowia. Niestety, w praktyce ich rola jest ograniczona, a kompetencje często niewykorzystane. To nie tylko marnowanie zasobów, ale także potencjalne zagrożenie dla jakości opieki.

Marcin Bugajski, prezes Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Opiekunów Medycznych, poruszył kwestię prestiżu zawodu: - Musimy zrozumieć, że opiekun medyczny to nie jest praca tymczasowa. To zawód, który wymaga wiedzy, empatii i zaangażowania. Dziś jednak młodzi ludzie nie chcą wchodzić do tej branży, widząc niskie zarobki i brak perspektyw rozwoju. Potrzebujemy kampanii społecznych, które pokażą, jak ważna jest rola opiekunów w naszym społeczeństwie.

Koordynacja działań - fundament efektywnego systemu

Marlena Muszyńska, dyrektor Departamentu Polityki Senioralnej w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, zapewniała, że trwają prace nad reformą systemu. - Celem rządu jest stworzenie rozwiązań, które będą spójne i skoordynowane. Musimy połączyć wsparcie środowiskowe z instytucjonalnym, aby żadna osoba niesamodzielna nie była pozostawiona sama sobie. W tym celu wprowadzamy pilotażowe rozwiązania, takie jak bon senioralny, który pozwoli rodzinom na zatrudnienie opiekunów świadczących podstawowe usługi wsparcia.

Ekspertka podkreśliła również, że rozwiązania te muszą być dobrze nadzorowane: - Chcemy uniknąć sytuacji, w której usługi opiekuńcze będą świadczone w szarej strefie, bez odpowiednich standardów. Nadzór nad jakością to priorytet.

Podsumowanie - jakie działania są kluczowe?

Podczas debaty wypracowano szereg rekomendacji, które mogą poprawić sytuację w obszarze opieki długoterminowej i ułatwić wykonywanie swoich zadań opiekunom. Są to:

• Zwiększenie finansowania - zarówno dla instytucji opiekuńczych, jak i opiekunów, co pozwoli na poprawę warunków pracy i zatrzymanie wykwalifikowanych pracowników w sektorze.
• Koordynacja systemowa - wprowadzenie jednolitej ścieżki wsparcia dla osób niesamodzielnych, integrującej usługi środowiskowe i instytucjonalne.
• Podnoszenie kwalifikacji - opracowanie systemu szkoleń i specjalizacji dla opiekunów medycznych, które pozwolą na efektywniejsze wykorzystanie ich potencjału.
• Promowanie zawodu - przeprowadzenie kampanii społecznych mających na celu poprawę wizerunku zawodu opiekuna i zachęcenie młodych ludzi do podejmowania pracy w tym sektorze.
• Ograniczenie szarej strefy - stworzenie rozwiązań, które zapewnią bezpieczne warunki zatrudnienia i jasno określone standardy świadczenia usług.

Nie ulega wątpliwości, że, opieka długoterminowa odgrywa kluczową rolę w systemie ochrony zdrowia, zapewniając ciągłe wsparcie osobom przewlekle chorym i niesamodzielnym, które nie wymagają hospitalizacji. Dzięki kompleksowym działaniom medycznym i społecznym, opieka ta przyczynia się do poprawy jakości życia osób jej potrzebujących, umożliwiając im funkcjonowanie w środowisku domowym lub instytucjonalnym. Konieczne są jednak zmiany, bo bez ich wprowadzenia potencjał, o którym tu mowa zostanie po prostu zwyczajnie zmarnowany.

Całość podsumował dr Rafał Iwański: - Jeżeli nie zaczniemy działać już teraz, konsekwencje będą dramatyczne - zarówno dla osób niesamodzielnych, jak i całego systemu ochrony zdrowia i pomocy społecznej. Opieka długoterminowa to nie wydatek, ale inwestycja w społeczeństwo.